Η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα πυροδότησε έντονες συζητήσεις και δυναμικές κινητοποιήσεις, οι οποίες συνεχίζουν να βρίσκονται εν εξελίξει και μετά την ψήφιση του σχετικού νόμου από τη Βουλή. Επειδή επί του θέματος χωρούν πολλές κρίσεις και απόψεις, ας επιτραπεί να εκθέσω και την δική μου γνώμη χωρίς βεβαίως να διεκδικώ το αλάθητο ή με πρόθεση να προκαλέσω την οργή ή τις επευφημίες ορισμένων. Επειδή από το 2009 εργάζομαι σε ακαδημαϊκά ιδρύματα της Βόρειας Ευρώπης — με σύντομη παραμονή 2,5 ετών στο Ηνωμένο Βασίλειο — θα ήταν ίσως χρήσιμη η παράθεση μερικών εμπειριών μου πληροφοριακού τύπου που συνδέονται με το θέμα.

Στις Βόρειες χώρες λοιπόν της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπου κατά κοινή ομολογία η παρεχόμενη εκπαίδευση είναι εξαιρετικά προηγμένη, τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα είναι κυρίως δημόσια όχι ιδιωτικά. Η προτεραιότητα στη δημόσια εκπαίδευση δεν διασφαλίζεται μόνο με λόγια αλλά κυρίως με μετοχή σε έργα, τα οποία περιστρέφονται γύρω από το ιδεολογικό διπολικό σχήμα:

1. Οικονομικές και κοινωνικές παροχές προς διασφάλιση άνετης ζωής στους πολίτες και
2. Δυνατότητες ισότιμης πρόσβασης σε υψηλής ποιότητας εκπαιδευτικές ευκαιρίες προς όλους. Από το 2018 που είμαι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Tampere, την δεύτερη μεγαλύτερη σε πληθυσμό πόλη της Φινλανδίας, με ευκολία διαπιστώνω πόσο εξαιρετικό είναι το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας αυτής. Ο άριστος σχεδιασμός της λειτουργίας των πανεπιστημίων και η μεγάλη και σταθερή στήριξη που παρέχεται από πλευράς του κράτους στις ερευνητικές δραστηριότητες επιτρέπουν την πρόοδο της επιστήμης με ταχύτατους ρυθμούς και την αξιοποίηση σημαντικών δυνατοτήτων. Με γνώμονα την προσωπική εμπειρία μου με τα δημόσια εκπαιδευτικά συστήματα τόσο στη Φινλανδία όσο και σε άλλες βόρειες χώρες της Ευρώπης, αν χρειαζόταν να απαντήσω στο ερώτημα ποιο από τα δύο εκπαιδευτικά συστήματα, το δημόσιο ή το ιδιωτικό, θα επέλεγα ως το καλύτερο, ανεπιφυλάκτως θα δήλωνα ότι προτιμώ το δημόσιο, επειδή πληροί ορισμένα πρότυπα ποιότητας και προσβασιμότητας τα οποία το ιδιωτικό δεν εξασφαλίζει. Αλλά τι συμβαίνει στην Ελλάδα;

Κρατική Στήριξη

Σημαντικά στοιχεία που συνεισφέρουν στην επιτυχία ενός δημόσιου Πανεπιστημίου δεν είναι μόνο η ισχυρή εξασφάλιση οικονομικών πόρων, αλλά και η καλή οργάνωση των πανεπιστημίων στην οποία κεντρικό ρόλο κατέχει η απλοποιημένη και ευέλικτη διοίκηση από την οποία βεβαίως επηρεάζονται και οι διεθνείς συνεργασίες. Εννοείται ότι αυτά δεν προκύπτουν τυχαία αλλά αποτελούν συνάρτηση της εκπαιδευτικής πολιτικής που ασκείται και των επιδιωκόμενων στόχων. Βεβαίως η κυβερνητική χρηματοδότηση ενός δημόσιου Πανεπιστημίου είναι αυτή η οποία έχει προβάδισμα στην επιτυχή λειτουργία του γιατί χωρίς χρήματα δεν μπορεί τίποτε να γίνει. Και στο θέμα αυτό η Φινλανδία ευημερεί. Αναφέρω δύο μόνο στοιχεία προς σύγκριση με τα ισχύοντα εν Ελλάδι. Σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωση, η χρηματοδότηση που θα χορηγηθεί από την ελληνική κυβέρνηση στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο για το 2024 θα ανέλθει σε 7,74 εκ. ευρώ. Το Πανεπιστήμιο του Tampere εισπράττει κάθε χρόνο από τη φινλανδική κυβέρνηση πάνω από 300 εκ. ευρώ. Σε μια αστεία σύγκριση, ας σημειωθεί ότι ο κ. Κώστας Σλούκας μπασκετμπολίστας του Παναθηναϊκού κερδίζει 3 εκ. ευρώ ετησίως, δηλαδή σχεδόν το 40% της συνολικής χρηματοδότησης του ΕΜΠ! Τα στοιχεία αυτά μιλούν από μόνα τους. Και υπογραμμίζουν τις έντονες διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στις δύο χώρες ως προς τον τρόπο με τον οποίο έχουν οραματισθεί και διαχειρίζονται την λειτουργία των δημόσιων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων. Θα ήταν λάθος να νομιστεί ότι η μειωμένη φροντίδα για την δημόσια εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι νεοφανές φαινόμενο για το οποίο αποκλειστικά ευθύνεται η σημερινή κυβέρνηση. Δυστυχώς όλες οι κυβερνήσεις αγνοώντας τις επιταγές των καιρών δεν μπόρεσαν ή δεν θέλησαν να στηρίξουν τα ελληνικά Πανεπιστήμια ώστε να αποκτήσουν ισχυρή συγκρότηση, κάτι που θα τα βοηθούσε να έχουν ισχυρή παρουσία και συμμετοχή σε όλα όσα διαδραματίζονται στην ευρωπαϊκή και την παγκόσμια ακαδημαϊκή σκηνή, η οποία αποτελεί εκλεκτό σημείο συνάντησης και συνεργασίας σημαντικών Πανεπιστημίων του κόσμου.

The Sicilian Mafia

Ο κοινωνιολόγος Ντιέγκο Γκαμπετά παρατηρεί στο βιβλίο του The Sicilian Mafia (1992) πως οι μακροβιότερες εγκληματικές οργανώσεις καταφέρνουν συχνά να απορροφηθούν από τους κοινωνικούς και πολιτικούς ιστούς των κοινοτήτων τους και ότι ένα μέρος της “εγγενούς αντοχής” τους οφείλεται στην ικανότητά τους να παρέχουν κάποιες υπηρεσίες που αδυνατεί να παράσχει το κράτος. Διαβάζοντας αυτά, κατά ένα περίεργο τρόπο μου ήρθε στο μυαλό το ελληνικό Πανεπιστήμιο. Θα ρωτήσουν ορισμένοι. Δηλαδή, συνδέεται το Πανεπιστήμιο με τη μαφία; Κατά μία μεταφορική έννοια φοβάμαι πως ναι. Ελέχθη και προηγουμένως ότι το ελληνικό κράτος δεν στηρίζει επαρκώς ή υποστηρίζει ελάχιστα τα Πανεπιστήμια. Και δυστυχώς φαίνεται ότι αυτή η στήριξη βαίνει συνεχώς μειούμενη. Αυτό προκύπτει και από το εξής. Ενώ το έτος 2009 η κρατική χρηματοδότηση για το ΕΜΠ ήταν 19,68 εκ. ευρώ, σήμερα είναι μόλις 7,74 εκ ευρώ την στιγμή που δεν αποκλείεται να μοιράζονται και να σπαταλώνται χρήματα αφρόνως αλλού και για σκοπούς από τους οποίους δεν αναμένεται ουσιαστικό κέρδος. Και αν ήταν μόνο αυτό το κακό, θα μπορούσε κανείς απλώς να χαμογελάσει ειρωνικά. Αλλά όποιος αναλύσει και μελετήσει την εικόνα ορισμένων πανεπιστημιακών τμημάτων δεν αποκλείεται να λιποθυμήσει. Η εικόνα είναι τόσο αποκαρδιωτική ώστε εμπαίζει την έννοια των ελληνικών Πανεπιστημίων. Αναφέρω μερικά τέτοια στοιχεία τα οποία δεν συναντάς σε προηγμένα Πανεπιστήμια του κόσμου.

• Οικογενειοκρατία.   Γιοι, κόρες, ξαδέρφια, κουμπάροι και λοιποί συγγενείς καθηγητών, οι οποίοι βρίσκονται ως δια μαγείας διορισμένοι στα ίδια ΑΕΙ, συγκροτούν ισχυρό “πριγκιπάτο” οικογενειοκρατίας που στραγγαλίζει κάθε έννοια αξιοκρατίας και αντιπολιτεύεται το συμφέρον των ελληνικών ΑΕΙ, καθώς δεν τους επιτρέπει να κινηθούν αξιοκρατικά προς αναζήτηση θέσεως στο στερέωμα των προηγμένων Πανεπιστημίων του κόσμου.
• Έλλειψη Διεθνούς Εμπειρίας.   Αναζητώντας στοιχεία, έκπληκτος διαπίστωσα ότι το μεγαλύτερο μέρος των διδασκόντων στερούνται διεθνούς εμπειρίας. Οι περισσότεροι έχουν διανύσει ολόκληρη τη φοιτητική και μεταφοιτητική πορεία τους σε ελληνικά ακαδημαϊκά ιδρύματα, ενώ δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις καθηγητών που δεν άλλαξαν καν Πανεπιστήμιο. Προπτυχιακό, μεταπτυχιακό, διδακτορικό, μεταδιδακτορικό και τελικά θέση καθηγητή στο ίδιο ίδρυμα, στο ίδιο μέρος. Αυτό παραπέμπει σε γραφική απομίμηση δημόσιου υπάλληλου με προσόντα ήσσονος σημασίας, ο οποίος ενδιαφέρεται κυρίως για μισθολογικές τριετίες και το εφάπαξ αλλά όχι σε ακαδημαϊκό επιστήμονα συνδεδεμένο με τις επιστημονικές εξελίξεις οι οποίες τρέχουν και δεν έχουν καμία σχέση με τον κόσμο και τη νοοτροπία του χθες.
• Επιλογή Καθηγητών.   Με εξαίρεση ίσως κάποιες ελάχιστες περιπτώσεις, στη λειτουργία του συστήματος εκλογής νέων καθηγητών συμπράττουν δυνάμεις συμφερόντων, οι οποίες αποδεδειγμένα παραμερίζουν ικανούς προκειμένου να προωθήσουν δικούς τους αδιαφορώντας αν προκαλούν τεράστιες ζημιές στους φοιτητές και στο Πανεπιστήμιο. Δεν επιλέγονται οι άξιοι, αλλά οι “καπάτσοι”όσοι διαθέτουν γνωριμίες, διασυνδέσεις ή πρόσβαση σε κόμματα εξουσίας. Μάλιστα οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται είναι τόσο άκομψες μερικές φορές, ώστε θυμίζουν διεφθαρμένη επιχείρηση της οποίας οι μέτοχοι απώλεσαν όλα τα ανθρωπολογικά χαρακτηριστικά τους ποντάροντας μόνο στο χρήμα.
• Καταλήψεις.   Πρωταγωνιστούν πανεπιστημιακοί ή και άσχετοι με τον πανεπιστημιακό χώρο μερικές φορές, οι οποίοι συχνά προχωρούν σε κινήσεις μη ελεγχόμενης διαστάσεως. Μιλούν περιφρονητικά για τους καθηγητές, στους οποίους συχνά αποδίδουν ιδιότητες οι οποίες δεν συνάδουν με την ιδιότητα του εκπαιδευτικού αλλά και κατά πάσης κρατικής αρχής και εξουσίας τις οποίες συνήθως σκιαγραφούν χρησιμοποιώντας απαράδεκτες εκφράσεις. Με ή χωρίς κομματική ταμπέλα οι “καταληψίες” είναι ικανοί για όλα και γι αυτό όλοι τους φοβούνται κανείς δεν λαμβάνει ρίσκο να διαφωνήσει και πολύ περισσότερο να συγκρουστεί μαζί τους. Έχω επισκεφθεί πολλά Πανεπιστήμια σε διάφορες χώρες και πουθενά δεν είδα το θλιβερό αυτό φαινόμενο, το οποίο, αν δεν κάνω λάθος, πρέπει να είναι made in Greece.
• Πολιτικές Παρατάξεις.   Ένα άλλο αποκαρδιωτικό επίσης φαινόμενο που στερείται κοινού νοός και επιδρά αρνητικά στη ζωή της πανεπιστημιακής κοινότητας είναι η έντονη παρουσία κομματικών παρατάξεων στους πανεπιστημιακούς χώρους. Είναι τόσο έντονη μερικές φορές η κομματική παρουσία στα ελληνικά Πανεπιστήμια ώστε έχεις την εντύπωση ότι τα κόμματα άλλαξαν στέκι, άφησαν τα γραφεία τους και “μετακόμισαν” στα Πανεπιστήμια. Υποθέτω ότι ευχαρίστως θα ήθελαν οι κομματικοί φοιτητές να τους παρέδιδε τα κλειδιά του Πανεπιστημίου η Πρυτανεία. Ίσως και να φαντάζονται μερικοί ότι κάποια στιγμή αυτό είναι πρέπον να γίνει. Αν κάτι τέτοιο συμβεί, τα πανεπιστημιακά ιδεώδη θα αδρανήσουν εντυπωσιακά και ο κομματισμός θα αναδειχθεί σε παραδοσιακό πανεπιστημιακό πυρήνα. Σε μια τέτοια περίπτωση ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι τα πανεπιστημιακά ιδρύματα δεν θα αρχίσουν να λειτουργούν με κανόνες και νόμους...μαφίας;

Αποδοχή Αποτυχίας

Ο τρόπος με τον οποίο θα λειτουργήσουν στην Ελλάδα τα ιδιωτικά Πανεπιστήμια υποψιάζομαι ότι θα είναι διαφορετικός με ό,τι ισχύει σε χώρες όπως η Αμερική και η Αγγλία. Φαίνεται ότι το πλάνο είναι να ακολουθήσουμε το μοντέλο που υπάρχει σε χώρες όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Δηλαδή είναι σαν να τους λέμε: “Κύριοι, αποτύχαμε, δεν είχαμε προβλέψει τις εξελίξεις, δεν ξέρουμε πώς να στήσουμε και να λειτουργήσουμε ένα σύγχρονο και αξιόλογο Πανεπιστήμιο. Ελάτε από το εξωτερικό για να το φτιάξετε εσείς!”. Προσωπικά δεν πιστεύω ότι ένα τέτοιο σχέδιο είναι προβληματικό και καταδικασμένο να αποτύχει. Αντίθετα πιστεύω ότι είναι η μοναδική λύση, αφού κατά κοινή ομολογία, ως κράτος πιάσαμε πάτο...

Brain Drain και μία Μικρή, Κρυφή Ελπίδα για Gain

Ακούμε και ξανακούμε για νέους και ταλαντούχους συμπατριώτες μας που αναζητούν την τύχη τους στο εξωτερικό. Και σχεδόν αμέτρητες φορές έχουμε ακούσει πολιτικούς να υπόσχονται ότι θα φέρουν πίσω πολλούς αξιόλογους που έφυγαν. Αναρωτηθήκατε ποτέ αν και πώς το “brain drain” επηρέασε τον ελληνικό πανεπιστημιακό χάρτη;

Κάποια στιγμή σκέφτηκα να δω στο διαδίκτυο το ακαδημαϊκό προσωπικό ελληνικών Πανεπιστημίων σε τομείς υπολογιστών και μαθηματικών. Το πρώτο που παρατηρεί κανείς είναι η απουσία ξένων. Που οφείλεται αυτό; Μήπως στο ότι οι Έλληνες έχουμε πιστέψει ότι διαθέτουμε κάποιο ιδιαίτερο DNA που μας κάνει ξεχωριστούς, καλύτερους από τους άλλους ακόμη και στις επιστήμες; Αν συμβαίνει αυτό, τότε εξηγείται γιατί αρνούμαστε να ανοίξουμε στα ελληνικά Πανεπιστήμια εργασιακούς δρόμους σε αξιόλογους ξένους επιστήμονες. Το δεύτερο που παρατήρησα όταν άρχισα να αναλύω τα δεδομένα είναι ότι υπάρχουν κάποιοι καθηγητές οι οποίοι στο παρελθόν έκαναν σοβαρό έργο στον τομέα τους. Είναι συνήθως άνθρωποι που πέρασαν τα πιο παραγωγικά τους (ερευνητικά) χρόνια στο εξωτερικό και γύρισαν στην Ελλάδα για τη σύνταξη. Ενώ όμως τέτοιοι σημαντικοί επιστήμονες θα μπορούσαν να προσφέρουν αξιόλογο διδακτικό και ερευνητικό έργο, δεν αξιοποιούνται.

Όμως υπάρχουν κάποιοι νέοι καθηγητές που δεν έφυγαν, έμειναν εδώ. Συγκρίνοντας κανείς το ερευνητικό έργο των σχετικά νέων που έφυγαν με εκείνων που έμειναν, διαπιστώνει μια τεράστια διαφορά ποιότητας. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι όσοι έμειναν εδώ υστερούν ερευνητικά, αλλά πιθανότατα ότι δεν βρίσκουν την υποστήριξη που θα ήθελαν. Το πρόβλημα αυτό, κατά την προσωπική μου άποψη, δεν θα λυθεί με τα ιδιωτικά Πανεπιστήμια. Άλλωστε, όπως μου είπε ένας συνάδελφος στη Φινλανδία, τέτοιου είδους “μαγαζιά” συνήθως κρατάνε την πρωτογενή τους έρευνα στα...κεντρικά τους.

Συμπέρασμα

Η κατάληξη σε ένα ξεκάθαρο συμπέρασμα αναφορικά με τα ιδιωτικά και τα δημόσια Πανεπιστήμια είναι δύσκολη, καθώς η κατάσταση είναι σύνθετη και πολυεπίπεδη. Ωστόσο, μία πιθανή προσέγγιση είναι ότι τα ιδιωτικά Πανεπιστήμια μπορεί να αποτελούν μία ευκαιρία για τη βελτίωση του δημόσιου συστήματος εκπαίδευσης. Ίσως μέσω του ανταγωνισμού που ασφαλώς θα προκύψει, να ξεπηδήσουν χρήσιμες αλλαγές που οι νέοι καιροί απαιτούν και τα ελληνικά Πανεπιστήμια έχουν ανάγκη.